Oto
jest pytanie, jak prawidłowo w języku polskim, powinno nazywać się
czarnoprochową broń odprzodową z zamkiem skałkowym? Muszkiet czy
karabin? W literaturze anglojęzycznej istnieje na określenie takiej
broni słowo musket, którego
odpowiednikiem jest francuskie słowo le fusil. Niektórzy,
a może i większość tłumaczy czy pisarzy w Polsce stosuje kalkę
językową i używa określenia muszkiet na czarnoprochową broń
odprzodową z zamkiem skałkowym. Ale czy jest to słuszne ?
Zajrzyjmy
najpierw do Wikipedii, co ona w tym temacie mówi :
Muszkiet
– długa gładkolufowa broń strzelecka zwykle wyposażona
w zamek lontowy i wymagająca podparcia lufy na forkiecie, używana
od XVI do XVII wieku.
Karabiny
wyewoluowały w XVII w. od używanych dawniej muszkietów i
arkebuzów. Szybko zdobywając popularność, od XVIII w. były już
powszechnie podstawową bronią żołnierzy utrzymując się w tej
roli aż po współczesność. Ze względu na ogromną
rozpiętość produkcji w czasie, karabiny są bronią bardzo
zróżnicowaną pod względem konstrukcyjnym.
Generalnie
sprawa już powinna być jasna, jednakże w literaturze uparcie
można znaleźć określenie muszkiet dla broni z XVIII wieku.
Zapewne dzieje się tak iż samo słowo muszkiet wydaje się
archaiczne i bardziej pasujące do epoki, wszak karabin brzmi tak
współcześnie i nie pasuje do naszego wyobrażenia w przeszłości.
Zostawmy jednak te dywagacje na boku i zobaczmy czy może inne źródła
potwierdzą lub zaprzeczą wszechwiedzącej Wikipedii.
W
XVI wieku powstał również nowy rodzaj broni palnej, zwany
muszkietem. Była to ręczna broń palna o gładkiej lufie kalibru
18-20 mm. Muszkiet był najpierw używany przez piechotę hiszpańską
i francuską, a następnie szeroko rozpowszechniony w całej Europie.
Żołnierz obsługujący muszkiet nazywał się muszkieterem. Ze
względu na znaczną masę wynoszącą ok. 10 kg, muszkiet podczas
strzału opierano o podpórkę, zwaną forkietem, którą jednym
końcem wtykano w ziemię. (Zenon
Mendygrał : Arsenał Bellony, Wyd.
MON, Warszawa 1977)
Tyle
o muszkiecie w książce, ale czy jest cokolwiek o karabinie? Otóż
jest, ale dla autora to już broń współczesna choć wprowadza nam
nowy typ broni zwany strzelbą. Oddajmy jeszcze raz głos autorowi
Arsenału Bellony :
Jednym
z ostatnich przedstawicieli ręcznej broni palnej o gładkiej lufie
ładowanej od wylotu była strzelba z zamkiem skałkowym wynaleziona
we Francji w połowie XVII wieku; nazywano ją z francuska fuzją, a
z niemiecka flintą. Była to broń mająca celownik i używana
powszechnie jako broń palna piechoty, aż do pojawienia się broni
odtylcowej, to jest ładowanej od tyłu. Nazwa fuzja jest używana do
dnia dzisiejszego i oznacza myśliwską broń śrutową.
Niby
jaśniej ale nie do końca. Fuzja to nic innego jak kalka językowa z
francuskiego le fusil, tak samo jak w przypadku muszkietu, o czym
wcześniej wspomniałem.
Zobaczmy
więc co bardziej „profesjonalne” źródło ma do powiedzenie w
temacie muszkiet/karabin. Zaglądamy więc do Leksykonu wiedzy
wojskowej, Wyd. MON, Warszawa 1979 :
Muszkiet
– długa ręczna odprzodowa
broń palna piechoty, zaopatrzona w zamek lontowy lub kołowy,
używana od początku XVI wieku do końca XVII wieku. Ze względu na
duży ciężar opierana w czasie strzelania na podpórce, którą
nazywano forkietem.
Karabin
– indywidualna broń palna
strzelecka, o długiej (w porównaniu z kalibrem) lufie, nadająca
wystrzeliwanemu pociskowi dużą prędkość początkową. Nazwy
karabin używano w różnych okresach dla oznaczenia różnego
rodzaju ręcznej broni palnej. W połowie XVIII wieku wygląd
zewnętrzny broni palnej strzeleckiej zbliżony był do współczesnych
karabinów. Do polowy XIX wieku karabin stanowiły broń
jednostrzałową, ładowaną od wylotu lufy (odprzodową), odpalaną
za pomocą zamków lontowych, kołowych, skałkowych, kapiszonowych.
Z
tego można wysnuć wniosek iż muszkiet od karabinu różni się
tylko tym, iż muszkiet był tak ciężki że trzeba było używać
podpórki by strzelać a karabin takiej podpórki nie potrzebował bo
był lżejszy.
Zerknijmy
jeszcze do książki Jeana Colina : Piechota w XVIII wieku. Taktyka,
Wyd. Napoleon V, Oświęcim 2011, gdzie mamy całe rozdziały niezbyt
obszerne o broni palnej pt. : Broń
palna. Arkebuzy i muszkiety
oraz Pojawienie się
karabinu i bagnetu. Oto
krótka notka z tegoż
ostatniego rozdziału. Pamiętajmy
jednak iż autor jest Francuzem
:
Muszkiet
w naszej armii (francuskiej) powoli ustępował miejsca karabinowi. W
Niemczech proces ten zaszedł dużo bardziej gwałtownie, a karabin
przyjął się w 1689 roku. Zniknęły niedogodności związane z
lontem, wzrosła znacznie szybkość wystrzału : zużycie amunicji
było na tyle duże, że trzeba było ja racjonować na polu bitwy. W
końcu pojawianie się w 1689 roku bagnetu, zwiastowało rychłe
wycofanie pikinierów […]
Wojna z Ligą Augsburską była ostatnią, w której piechota była
uzbrojona w muszkiety [...]Zarządzenie z 15 grudnia 1699 roku
definitywnie pieczętowało przyjęcie karabinu z bagnetem oraz
wycofanie muszkietów. Szybkość ostrzału w 1700 roku wynosiła
mniej więcej, jeden wystrzał na minutę i szybko rosła. Sam
karabin z 1699 roku, aż do połowy XIX wieku uległ jednakże tylko
kosmetycznym zmianom. To co nastąpiło później, było już jedynie
historią kolejnych ulepszeń, wprowadzonych w celach taktycznych,
aby jak najefektowniej wykorzystać karabin…
I
chyba ten tekst już wszystko wyjaśnia. Dla broni z XVIII wieku
powinniśmy używać konsekwentnie nazwy karabin, a dla wcześniejszej
muszkiet albo arkebuz. Mam nadzieję iż te krótkie wyjaśnienia
zostaną zaakceptowane na tyle by w przyszłości nie było z tym
problemu, czy posiadam muszkiet czy karabin. Odtwarzając sylwetkę
żołnierza z XVIII wieku posiadasz karabin, a muszkiety zostawmy
Muszkieterom Dumasa.